Η Μονή της Ρίλα βρίσκεται 117 χλμ.νότια της Σόφιας και σε υψόμετρο 1300 μ. στα βουνά της Ρίλα. Εκτός από ένα μοναστήρι – κόσμημα της Ορθόδοξης εκκλησίας, αποτέλεσε επίσης πολιτιστικό και θρησκευτικό κέντρο για το έθνος της Βουλγαρίας. Κατά τον καιρό που οι κάτοικοι της Βουλγαρίας ήταν υπόδουλοι στον Οθωμανικό ζυγό, η Μονή της Ρίλα διατήρησε την χριστιανική της ταυτότητα και τον πολιτισμικό της χαρακτήρα. Η συμβολή του στην εθνική ιστορία μεγάλη, αφού αποτέλεσε καταφύγιο εν καιρώ πολέμου και ένα μεγάλο εκπαιδευτικό κέντρο των Βαλκανίων.
Από το 1983 βρίσκεται στη λίστα της UNESCO ως ένα από τα μνημεία Παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το μοναστηριακό συγκρότημα
Εισερχόμενος κάποιος στο μοναστήρι, το πρώτο πράγμα που θα αντικρίσει είναι το καθολικό της “Γεννήσεως του Χριστού”. Βρίσκεται στον προαύλιο χώρο σε μια μοναδική συμβίωση με τον Πύργο του Χρέλιου -έναν αμυντικό Πύργο του 14ου αιώνα.
Εξωτερικά το καθολικό είναι καλυμμένο με αγιογραφίες που τις συνοδεύουν πολύ ζωντανά χρώματα. Εκεί, διακρίνονται πολλά γνωστά θέματα από την ζωή της Βίβλου όπως η Βάπτιση του Χριστού, η Κρίση, η Ζωή μέσα στον Παράδεισο. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν επίσης αξιοσημείωτες αγιογραφίες με πολλές μορφές αγίων, των Αποστόλων, της Παναγίας. Στον τρούλο ο Παντοκράτωρ Χριστός ευλογεί τον κόσμο.
Αξιοσημείωτα είναι και τα δυο παρεκκλήσια που βρίσκονται πλευρικά του ναού: αυτό του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Ιωάννη της Ρίλα. Στο πρώτο βρίσκεται το εικονοστάσι του Αγίου Νικολάου το οποίο ανάγεται από τον 14ο αιώνα. Στο άλλο παρεκκλήσι, το εικονοστάσι του Αγίου Ιωάννη της Ρίλα περιέχει τμήματα χρυσού, με τις λεπτομερείς ανάγλυφες παραστάσεις του να ολοκληρώνονται ύστερα από 5 χρόνια κοπιαστικής εργασίας..
Σήμερα στην μονή περιλαμβάνονται περισσότερα από 300 δωμάτια, με τα κελλιά των μοναχών να ανέρχονται στα 110.
Πύργος του Χρέλιο
Το μοναστήρι της Ρίλα περιλαμβάνει δυο πύλες φτιαγμένες από ατσάλι, οι οποίες σε περίπτωση επίθεσης κρατούσαν το κτίριο ασφαλή. Ειδικότερα στα χρόνια της Βουλγαρικής φεουδαρχίας όπου η πίεση από τους Οθωμανούς κατακτητές ήταν μεγάλη, η διαμόρφωσης της μονής ως οχυρού ήταν κάτι απαραίτητη. Τότε ήταν η εποχή που δημιουργήθηκε και ο πύργος του Χρέλιο.
Ο Πύργος του Χρέλιο βρίσκεται δεξιά του Καθολικού της Μονής Ρίλα. Χτίστηκε το 1334-1335 και είναι άριστο δείγμα της αρχιτεκτονικής του μεσαίωνα. Η πρόσβαση στο εσωτερικό του πύργου γίνεται από τον πρώτο όροφο. Μια ξύλινη σκάλα η οποία βρίσκεται αριστερά του καθολικού σε οδηγεί στην μόνη και κύρια είσοδο. Στο εσωτερικό του Πύργου κάθε όροφος είναι συνδεδεμένος με τον άλλον μεταξύ μεγάλων πέτρινων σκαλιών. Όλα αυτά καταλήγουν στον 5ο όροφο, όπου βρίσκεται ένα παρεκκλήσι…
Το παρεκκλήσι στον πέμπτο όροφο είναι αφιερωμένο στην “Μεταμόρφωση του Σωτήρος” και αποτελείται από σημαντικές τοιχογραφίες του 14ου αιώνα. Η καλλιτεχνία καθώς και η παλαιότητα των αγιογραφιών καθιστά τον Πύργο του Χρέλιο ένα πολύτιμο μνημείο, της βουλγαρικής μεσαιωνικής τέχνης. Δυστυχώς όμως μια μεγάλη πυρκαγιά τον 18ο αιώνα κατέστρεψε ένα σημαντικό μέρος της τοιχοποιίας.
Η βιβλιοθήκη στη Μονή της Ρίλα
Σήμερα στο μοναστήρι της Ρίλα υπάρχει μια άφθονη συλλογή χειρόγραφων, κείμενα επιφανών ανδρών της εποχής καθώς και σπάνια βιβλία. Το τεράστιο αρχειακό αυτό υλικό προέκυψε δια μέσω των αιώνων, από την εργασία εκλεκτών εκπαιδευτικών, βιβλιοδετών και ανώνυμων αντιγραφέων της Μονής. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα η συλλογή της βιβλιοθήκης να είναι μία από τις πλουσιότερες στα Βαλκάνια. Σε αυτό βοήθησε αρκετά και ο μοναχός, δάσκαλος και καλλιτέχνης Νεόφυτου Ρίλσκι ο οποίος έφερε στο φως κάθε χειρόγραφο. Παράλληλα δημιούργησε μια δημόσια βιβλιοθήκη, η οποία θα ήταν προσβάσιμη στον κάθε επισκέπτη.
Το κίνημα της Εθνικής Αναγέννησης (1762–1878) μεταμόρφωσε το Μοναστήρι της Ρίλα σε σημαντικό εκπαιδευτικό και πολιτιστικό κέντρο της Βουλγαρίας.
Το μουσείο στη Μονή Ρίλα
Η μουσειακή συλλογή του Μοναστηριού της Ρίλα, παρουσιάζει την ανάμειξη της μονής στην πολιτιστική ιστορία της χώρας.
Κατά τη διάρκεια των αιώνων το μοναστήρι διατηρούσε ζωντανές σχέσεις με πολλές από τις χώρες του ανατολικού Ορθόδοξου κόσμου· τα μετόχια της που ήταν διασκορπισμένα σε χώρες της Βαλκανικής χερσονήσου λειτουργούσαν ως εκπαιδευτικά ιδρύματα. Σπάνια λοιπόν αρχεία και βιβλία από την εποχή εκείνη φυλάσσονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους της μονής. Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης αντίγραφα τοιχογραφιών που έχουν καταστραφεί, σπάνιες γκραβούρες, άμφια και άλλα…
Άλλα κειμήλια της μονής.
Μερικά ακόμη σημαντικά εκθέματα της μονής είναι τα παρακάτω:
Ο Σταυρός του Ραφαήλ.
Σημαντικό έκθεμα του Μοναστηριού της Ρίλα είναι ο Σταυρός του Ραφαήλ. Δημιουργήθηκε από ένα ενιαίο κομμάτι ξύλου (81×43 cm) από τον μοναχό Ραφαήλ, ο οποίος εργάστηκε σε αυτό για 12 ολόκληρα χρόνια. Με τη βοήθεια κοπιδιών και μεγενθυντικού φακού, σκάλισε πάνω στο ξύλο 140 θρησκευτικές σκηνές και μορφές αγίων σε μικρογραφία. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1802, με τίμημα όμως την απώλεια της όρασης του Ραφαήλ.
Τα λείψανα του Αγίου Ιωάννου της Ρίλα
Ύστερα από παρέμβαση της Πριγκήπισσας Mara Brankovic, τα λείψανα του Οσίου που μέχρι τότε (1469 μ.Χ) βρίσκονταν στο Ταρνόβο μεταφέρθηκαν στη Μονή. Σήμερα φυλάσσονται εντός μιας ασημένιας λειψανοθήκης και τίθενται προς προσκύνηση, στο κυρίως καθολικό.
Σπάνια εκθέματα
Μέσα στα εκθέματα της Μονής μπορείτε να δείτε ένα Τετραευάγγελο του 1512 που εκδόθηκε στο Ταργκοβίστε, καθώς και βιβλία του Βενετσιάνικου εκδοτικού τύπου από το 1619.
Ο Άγιος Ιωάννης της Ρίλα
Επειδή πολλά λόγια αναφέρθηκαν για το Μοναστήρι της Ρίλα, θα ήταν κρίμα αν δεν αναφέραμε και λίγα πράγματα για τον κτίτορα της, τον Άγιο Ιωάννη
Ο Άγιος Ιωάννης της Ρίλα γεννήθηκε γύρω στο 876 μ.Χ στο Skrino, ένα μικρό χωριουδάκι στο όρος Osogovo. Αρχικά ένας κτηνοτρόφος, στην ηλικία των 25 ετών, ο Ιωάννης έγινε ιερέας στο μοναστήρι του “Αγίου Δημητρίου” στο βουνό Ρουέν. Αφού έγινε η κουρά του ως μοναχού εγκατέλειψε το μοναστήρι για να συνεχίσει τη ζωή του στην απομόνωση και προσευχή. Πριν μεταβεί οριστικά στο βουνό της Ρίλα, έζησε σε διάφορες ερημικές τοποθεσίες υπομένοντας κάθε πειρασμό και κακουχία, με υπομονή.
Όπως αναφέρει ο συναξαριστής του, στην προσπάθεια του να βοηθήσει τον λαό ο Άγιος Ιωάννης της Ρίλα σύντομα άρχισε να επιτελεί θαύματα. Η διαρκής αυξανόμενη φήμη και η πλούσια σε ζωή διδαχή του, οδήγησε πολλούς νεαρούς άνδρες να στρατοπεδεύσουν κοντά του . Οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές για την δημιουργία της Μονής της Ρίλα, όπως και έγινε.
Η Μονή του Αγίου Ιωάννου της Ρίλα (ή Ρίλσκι) θεωρείται το πρώτο και ομορφότερο μοναστήρι της Βουλγαρίας.
Η συνάντηση με τον Τσάρο
Η φήμη των θαυμάτων του Αγίου έφθασε στην πρωτεύουσα της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας. Ο Τσάρος Πέτρος Ι (γιος του Τσάρου Συμεών Α’) έκανε ένα ταξίδι 450 χλμ. στα βουνά της Ρίλα, για να συναντήσει τον Άγιο Ιωάννη και να ζητήσει τις πνευματικές του συμβουλές. Όταν όμως τελικά έφτασε στον τόπο όπου ζούσε ο άγιος Ιωάννης απογοητεύτηκε, αφού η κατοικία του αγίου ήταν απροσπέλαστη.
Όπως επισημαίνουν μεσαιωνικοί συναξαριστές, ο Άγιος Ιωάννης της Ρίλα αρνήθηκε να συναντήσει τον τσάρο για να αποφύγει τον πειρασμό της ματαιοδοξίας λόγω της υψηλόβαθμης επίσκεψης. Το μόνο που έγινε ήταν να υποκλιθούν ο ένας στον άλλο από μακριά. Τα πλούσια δώρα που είχε φέρει για αυτόν κατάφερε να του τα παραδώσει τελικά, ένας στρατιώτη του την επόμενη μέρα. Και πάλι ο Άγιος αμέσως μοίρασε τον πλούτο στους φτωχούς…
Λίγο πριν το θάνατό του ο Άγιος Ιωάννης της Ρίλα έγραψε τη διαθήκη του. Αποτελεί ένα σημαντικό λογοτεχνικό έργο – παρακαταθήκη για τους διαδόχους του αλλά και όλο το βουλγαρικό λαό. Μέχρι και σήμερα διασώζεται το ασκητήριο του λίγο πιο πάνω από την Μονή. Η μνήμη του Αγίου Ιωάννου της Ρίλα τιμάται στις 18 Αυγούστου.
Διεθνής βράβευση
Το 1980 η Διεθνής Ομοσπονδία Συγγραφέων Ταξιδιωτών και Δημοσιογράφων (FIJEST) χάρισε στο Μοναστήρι της Ρίλα το Golden Apple -το υψηλότερο βραβείο πολιτιστικού τουρισμού. Ειδικότερα όταν το 1983 η Μονή της Ρίλα καταγράφηκε στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco, η κυβέρνηση της Βουλγαρίας άρχισε να επιδοτεί τις πλούσιες συλλογές του μουσείου της, αφού τότε λειτουργούσε σαν Μουσείο. Μερικά χρόνια αργότερα (1991) το Υπουργικό Συμβούλιο της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας επανέφερε την μοναχική ιδιότητα του Μοναστηριού της Ρίλα, καθιστώντας την σήμερα το μεγαλύτερο θρησκευτικό κέντρο της χώρας.
Διαβάστε περισσότερα για την Μονή της Ρίλα και άλλα μοναστήρια στο άρθρο μας Μοναστήρια του Κόσμου .
