Ο Ναός της Αναστάσεως (ή Εκκλησία του Παναγίου Τάφου) βρίσκεται στην Χριστιανική Συνοικία της Παλαιάς Πόλης, στο Ισραήλ. Το εσωτερικό του περιέχει το μέρος της Σταύρωσης του Χριστού (γνωστό ως Γολγοθά) αλλά και τον Τάφο Του, όπου ο Χριστός παρέμεινε για ένα τριήμερο και αναστήθηκε.
Ο Πανάγιος Τάφος βρίσκεται εντός ενός κτιρίου που χρονολογείται από τον 19ο αιώνα, γνωστό ως «Κουβούκλιο». Αυτή είναι η «καρδιά» του Ναού της Αναστάσεως, εκεί που ο Χριστιανισμός «αναπνέει» εδώ και 2.000 χρόνια. Πολλά δόγματα συνυπάρχουν σήμερα κάτω από την ίδια σκέπη, με το Status Quo του 18ου αιώνα να ρυθμίζει την αρμονική τους συνύπαρξη.
Ανακαλύψτε την ιστορία του, όπως αυτή διαμορφώθηκε στην διάρκεια των αιώνων!
Η «Αμετακίνητη» Σκάλα του Status Quo
Το ειρηνικό Status Quo καθορίστηκε από το φιρμάνι του Σουλτάνου Οσμάν Γ΄, το 1757. Σύμφωνα με αυτό, καμία αλλαγή δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στον Ναό της Αναστάσεως, χωρίς την κοινή συγκατάθεση των 6 Χριστιανικών κοινοτήτων. Ένα θεατό σύμβολο αυτής της συμφωνίας, είναι η «αμετακίνητη» σκάλα η οποία παραμένει στον ίδιο χώρο κάτω από ένα παράθυρο του Ναού από το 1757(!)
Σύμφωνα με διάφορες πηγές, η «αμετακίνητη» σκάλα άνηκε σε κάποιον συντηρητή, ο οποίος πραγματοποιούσε εργασίες αποκατάστασης στον Ναό της Αναστάσεως. Κατά τον Αρχαιολόγο Jerome Murphy-O’Connor «η σκάλα εισήχθη για πρώτη φορά σε μια εποχή, που οι Οθωμανοί φορολογούσαν τους Χριστιανούς κληρικούς, κάθε φορά που έφευγαν ή εισερχόντουσαν στον Πανάγιο Τάφο». Και συνεχίζει: «Το παράθυρο, η σκάλα και το γείσο ανήκουν στους Αρμένιους. Το ράφι χρησίμευε ως μπαλκόνι για τον Αρμένιο κληρικό ο οποίος κατοικούσε εντός του Ναού της Αναστάσεως και έφταναν σε αυτό, μέσω της σκάλας. Ήταν η μόνη ευκαιρία τους να πάρουν φρέσκο αέρα και λίγο ήλιο. Σε κάποια στιγμή, φαινόταν, επίσης, ότι είχαν φρέσκα φρέσκα λαχανικά στο περβάζι….»
Το αρχαιότερο έγγραφο που απεικονίζει την «αμετακίνητη» σκάλα, στον Ναό της Αναστάσεως, είναι μια γκραβούρα του 1728. Το 1757, ο Σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ Α΄ έκανε λόγο για αυτήν σε ένα φιρμάνι του. Μια λιθογραφία του 1842 από τον David Roberts δείχνει την σκάλα στην παρούσα θέση. Το ίδιο και μια φωτογραφία η οποία τραβήχτηκε το 1850.
Το 1997 η σκάλα εξαφανίστηκε για λίγο! Κρύφτηκε στο εσωτερικό ενός παρεκκλησίου από ένα Προτεστάντη φαρσέρ. Όταν αργότερα την επανατοποθέτησε, δήλωσε πως πρόθεση του ήταν να δείξει «ότι είναι ανόητο να τσακωνόμαστε σε ποιόν ανήκει ένα περβάζι». Το 2009 η σκάλα εμφανίστηκε στο αριστερό παράθυρο όλως μυστηριωδώς…για να επιστρέψει μερικές μέρες αργότερα στην αρχική της θέση…!
Αυτά λοιπόν με το Status Quo του Παναγίου Τάφου και των Αγίων Τόπων γενικότερα…Πάμε τώρα να δούμε, πως δημιουργήθηκε ο Ναός της Αναστάσεως και την ιστορία του που ξεκινάει 2.000 χρόνια πριν!
Ναός της Αναστάσεως, Ιστορικό
Εντός του Ναού της Αναστάσεως βρίσκονται οι 4 τελευταίες στάσεις της Οδού του Μαρτυρίου, σε μια πορεία – αναπαράσταση των τελευταίων στιγμών του Πάθους του Χριστού.
Αυτή η διαδρομή τελείται αδιάκοπα εδώ δυο χιλιάδες χρόνια. Οι πιστοί, ξεκινώντας από τον λόφο Σιών, ακολουθούν μια διαδοχική πορεία με 14 στάσεις με αποκορύφωμα τον Πανάγιο Τάφο. Εκεί θα πραγματοποιηθεί αργότερα η Ανάσταση Του χαρίζοντας στην εκκλησία το όνομα «Ναός της Αναστάσεως».
Σήμερα το ευρύτερο συγκρότημα γύρω από την εκκλησία του Παναγίου Τάφου λειτουργεί ως έδρα του Ελληνορθόδοξου Πατριάρχη Ιεροσολύμων. Ταυτόχρονα, την διαφύλαξη των προσκυνημάτων έχουν αναλάβει πολλά από τα Χριστιανικά δόγματα με κυριότερο αυτό των Ελληνορθοδόξων, των Ρωμαιοκαθολικών και της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας. Σε μικρότερο βαθμό στο χώρο βρίσκεται επίσης η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας, της Συρίας και των Κοπτών.
Εύρεση του Τιμίου Σταυρού
Όλα ξεκίνησαν πριν από αρκετούς αιώνες…Το 70 μ.Χ. τα Ιεροσόλυμα μετά από την πολιορκία του αυτοκράτορα Τίτου, έγιναν μάρτυρας της καταστροφής του Δεύτερου ναού. Εξήντα χρόνια αργότερα, το 130 μ.Χ., ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός θα ιδρύσει μια νέα ρωμαϊκή αποικία στην Ιερουσαλήμ. Σκοπός του ήταν να υπερνικήσει την νέα αυτή θρησκεία που είχε αρχίσει να κάνει την εμφάνιση της. Έτσι, το 135 μ.Χ., προστάζει την ανέγερση ενός ειδωλολατρικού ναού αφιερωμένου στην Αφροδίτη. Ο ναός αυτός (γνωστός και ως Αιλία Καπιτωλίνα) θα έχει διάρκεια ζωής ως τον 4ο αιώνα.
Δυο αιώνες αργότερα στο Βυζάντιο αυτοκράτορας θα είναι ο Μεγάλος Κωνσταντίνος. Εκείνη την εποχή βασίλευε παντού στην Βυζαντινή αυτοκρατορία, η πλάνη των ειδώλων και οι διωγμοί κατά τον Χριστιανών. Όμως ήρθε η στιγμή που ο Κωνσταντίνος μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό: αφού είδε το όραμα ενός σταυρού στον ουρανό με τη φράση «Εν τούτω ΝΙΚΑ» υπέγραψε ένα χρόνο αργότερα το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ). Σύμφωνα με αυτό, ο κάθε πολίτης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είχε το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας.
Από τότε άρχισε να ανθεί ο Χριστιανισμός στο Βυζάντιο. Η μητέρα του Μεγ. Κωνσταντίνου, Αγία Ελένη μετέβη στο προσκυνηματικό κέντρο της εποχής που βρισκόταν στα Ιεροσόλυμα. Σκοπός της ήταν να ανακαλύψει τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού. Εκτενείς, δεήσεις προσευχές και δάκρυα από κλήρο και λαό συνόδευσαν αυτήν την αναζήτηση…Και ο Θεός δεν άργησε να απαντήσει στις προσευχές των πιστών του δούλων: λίγες μέρες αργότερα «πληροφόρησε» τον ευλαβή επίσκοπο Μακάριο για το ακριβές σημείο του Τάφου. Κατά Θεία οικονομία στις ανασκαφές που ακολούθησαν, δεν ήρθε μόνο στην επιφάνεια ο Τάφος του Χριστού αλλά και ένα σπήλαιο. Εκεί φυλάσσονταν όλοι οι σταυροί μετά από τις σταυρώσεις.
Η Αγία Ελένη βρισκόταν κοντά στην ανακάλυψη του Τιμίου Σταυρού. Ήταν όμως τόσοι πολλοί οι σταυροί, που δύσκολα θα μπορούσε να ανακαλύψει ποιος άνηκε στον Χριστό. Όπως αναφέρει η παράδοση της εκκλησίας μας, την στιγμή εκείνη περνούσε από μπροστά τους μια πομπή. Ήταν μια νεκρή γυναίκα η οποία οδηγούνταν προς ενταφιασμό. Τότε ο επίσκοπος Μακάριος τους σταμάτησε και άρχισε να ακουμπά στο σώμα της γυναίκας, έναν έναν τους Σταυρούς. Στον τρίτο και τελευταίο, πριν ακόμα ακουμπήσει επάνω της, η γυναίκα σηκώθηκε αμέσως σαν από μακρύ λήθαργο. Ήταν ο σταυρός του Χριστού…
Εγκαίνια του Ναού της Αναστάσεως
Όλα αυτά τα θαυμαστά έγιναν γνωστά στην Παλαιά Πόλη και την ευρύτερη περιοχή των Ιεροσολύμων. Πλήθος κόσμου άρχισε να συρρέει και να ζητά να μετέχει στην προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού -κάτι αδύνατον λόγω του όχλου. Τότε ο επίσκοπος Μακάριος ζήτησε να του φτιάξουν ένα πρόχειρο άμβωνα. Ανεβαίνοντας πάνω, ύψωσε το Τίμιο Σταυρό και ευλόγησε με αυτόν τα πλήθη. Το γεγονός αυτό έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου του 326 μ.Χ., ημέρα που μνημονεύει η Εκκλησία μας την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού.
Στη συνέχεια με την διαταγή του Μεγάλου Κωνσταντίνου στο σημείο ανεγέρθηκε ο ναός της Αναστάσεως, ο οποίος περιελάμβανε:
α) την Μεγάλη Βασιλική ή Βασιλική του Κωνσταντίνου &
β) μια εσωτερική κεντρική κιονοστοιχία με τον Γολγοθά, την Αγία Αυλή και ένα κτίριο με τρούλο, την «Ροτόντα». Εντός της «Ροτόντας» περικλείεται ο Πανάγιος Τάφος και το Παρεκκλήσι του Αγγέλου (περισσότερα για αυτό παρακάτω). Την εποχή εκείνη η «Ροτόντα» αναφερόταν απλά ως «Ανάσταση».
Η εκκλησία ολοκληρώθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου του 335 μ.Χ. Το γεγονός μνημονεύεται στους συναξαριστές της Ορθόδοξης εκκλησίας ως η «Ανάμνηση των Εγκαινίων του Ιερού Ναού της Αναστάσεως» και γιορτάζεται την ίδια μέρα.
Μουσουλμανική Κυριαρχία στα Ιεροσόλυμα
Ο Ναός της Αναστάσεως καταστράφηκε από πυρκαγιά τον Μάιο του 614 μ.Χ. Τότε η αυτοκρατορία των Σασσανίδων υπό την βασιλεία του Χοσρόη του Β’ εισέβαλε στα Ιεροσόλυμα και κατέλαβε τον Τίμιο Σταυρό. Όμως το 630 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Ηράκλειος επανοικοδόμησε την εκκλησία μετά την εκ νέου ανάκτηση της πόλης.
Παρότι ο Ναός της Αναστάσεως και όλα τα Ιεροσόλυμα επήλθαν κάτω από την αραβική κυριαρχία, διατήρησαν την χριστιανική τους ταυτότητα. Σε αυτό βοηθούσαν και οι αρχαίοι μουσουλμάνοι ηγέτες οι οποίοι, παρότι διαφορετικής θρησκεία σέβονταν ιδιαίτερα τα χριστιανικά μνημεία.
Μάλιστα, μια ιστορία που έχει διασωθεί ως τις ημέρες μας αναφέρει για τον Χαλίφη Ουμάρ ιμπν αλ-Χαττάμπ ότι επισκέφθηκε τον Ναό της Αναστάσεως για να προσευχηθεί. Φοβούμενος όμως μήπως αυτό εκληφθεί ως πρόφαση από τις μελλοντικές γενεές για να μετατραπεί ο ναός σε τζαμί, έξαφνα αποχώρησε. Μάλιστα ο ίδιος συνέταξε αργότερα κι ένα διάταγμα με το οποίο απαγόρευε στους μουσουλμάνους να προσεύχονται εκεί.
Ο σεισμός του 746 μ.Χ θα προκαλέσει μεγάλες ζημιές στο κτίριο. Στις αρχές του 9ου αιώνα ένας ακόμη σεισμός θα καταστρέψει τον τρούλο της Αναστάσεως. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και συγκεκριμένα το 810 μ.Χ. ο τρούλος θα ανακατασκευαστεί επί Πατριαρχίας Θωμά του Ιεροσολυμίτη. Όμως ο Ναός της Αναστάσεως έμελλε ακόμη να περάσει πολλά. Δυο φωτιές στα έτη 841 μ.Χ. και 938 μ.Χ. κατέστρεψαν το εσωτερικό της Βασιλικής του Κωνσταντίνου ενώ πλησίασαν αρκετά το Κουβούκλιο. Η Βασιλική ξανακάηκε το 966 μ.Χ. όταν εξαιτίας μιας ήττας των μουσουλμανικών στρατευμάτων στην περιοχή της Συρίας ακολούθησαν αντίποινα. Ένα από αυτά ήταν και η καταστροφή της Μεγάλης Βασιλικής του Κωνσταντίνου. Βρίσκοντας ευκαιρία με την πυρκαγιά, Μουσουλμάνοι στρατιώτες πραγματοποίησαν την δολοφονία του Πατριάρχη Ιωάννη του 7ου.
Στις 18 Οκτωβρίου 1009 το Χαλιφάτο των Φατιμιδών και ο Αλ Χακίμ, διέταξαν την πλήρη καταστροφή του Ναού. Αυτό έγινε ως μέρος μιας γενικότερης εκστρατείας κατά των Χριστιανικών προσκυνημάτων σε Παλαιστίνη και Αίγυπτο. Η ζημιά ήταν εκτενής με λίγα στοιχεία της πρώιμης εκκλησίας να παραμένουν. Η οροφή και ο Πανάγιος Τάφος του Χριστού υπέστησαν σοβαρές ζημιές ενώ το αρχικό ιερό καταστράφηκε. Η χριστιανική Ευρώπη αντέδρασε με σοκ και εκδιώξεις των Εβραίων το οποίο χρησίμευσε ως ώθηση, στις μεταγενέστερες Σταυροφορίες.
Παρεκκλήσια και ανακατασκευή του Ναού
Στις ευρείες διαπραγματεύσεις μεταξύ των Φατιμίδων και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1027-28, επετεύχθη συμφωνία, σύμφωνα με την οποία ο νέος Χαλίφη Αλί Αζ Ζαχίρ επέτρεπε την ανοικοδόμηση και την ανακατασκευή της εκκλησίας. Όταν τελικά αυτή ολοκληρώθηκε έγινε με τεράστιο κόστος από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ’ τον Μονομάχο και τον Πατριάρχη Νικηφόρο της Κωνσταντινούπολης το 1048 μ.Χ.
Ως μια παραχώρηση, το τζαμί στην Κωνσταντινούπολη άρχισε πάλι να λειτουργεί. Κάθε κήρυγμα στο Ισλάμ έπρεπε να προφέρεται στο όνομα του Αζ Ζαχίρ . Μουσουλμανικές πηγές λένε ότι ένα υποπροϊόν της συμφωνίας ήταν και η απαξίωση του Ισλάμ από πολλούς χριστιανούς, οι οποίοι εξισλαμίστηκαν στους διωγμούς του Αλ-Χακίμ μπι-Αμρ Αλλάχ. Επιπλέον απελευθερώνοντας 5.000 Μουσουλμάνους κρατούμενους, οι Βυζαντινοί ζητούσαν την αποκατάσταση των εκκλησιών που καταστράφηκαν από τον Αλ – Χακίμ. Ταυτόχρονα ζητούσαν και την επανεγκαθίδρυση ενός Πατριάρχη στα Ιεροσόλυμα .
Σύγχρονες πηγές πιστώνουν τον αυτοκράτορα με τη δαπάνη τεράστιων ποσών σε μια προσπάθεια να αποκαταστήσει την Εκκλησία του Παναγίου Τάφου μετά από αυτή τη συμφωνία. Παρά το γεγονός ότι οι Βυζαντινοί ξόδεψαν υπέρογκα ποσά για το έργο, ο αρχαιολόγος Colin Morris αναφέρει πως «μια ολική αντικατάσταση ήταν αρκετά μακριά για τους διαθέσιμους πόρους της εποχής. Η νέα κατασκευή επικεντρώθηκε στη ροτόντα και στα γύρω κτίρια της ενώ δυστυχώς, η Βασιλική του Κωνσταντίνου παρέμεινε στα ερείπια…»
Στις αρχές του 11ου αιώνα ο Ναός της Αναστάσεως αποτελούνταν κυρίως από τον Πανάγιο Τάφο και πέντε μικρά παρεκκλήσια. Τα παρεκκλήσια αυτά βρίσκονταν στα ανατολικά της Αυλής του Ναού, όπου βρισκόταν και το τείχος της μεγάλης εκκλησίας.
Κάθε παρεκκλήσι ήταν αφιερωμένο σε κάποια σκηνή από τα Πάθη του Χριστού όπως της Φυλακής του Χριστού και της Φραγγέλωσής Του, πιθανότατα λόγω των δυσχερειών της ελεύθερης μετακίνησης ανάμεσα στους ιερούς δρόμους της πόλης. Τα παρεκκλήσια αυτά έχουν περιγραφεί ως «ένα είδος Via Dolorosa σε μινιατούρα» σύμφωνα τον αρχαιολόγο Colin Morris.
Ο έλεγχος της Ιερουσαλήμ και επομένως της Εκκλησία του Παναγίου Τάφου, άλλαξε αρκετές φορές χέρια μεταξύ των Φατιμιδών και των Σελτζούκων Τούρκων μέχρι και την άφιξη των Σταυροφόρων, το 1099.
Εποχή των Σταυροφόρων (1099–1244 μ.Χ)
Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν, ότι η κύρια ανησυχία του Πάπα Ουρμπάν Β όταν καλούσε την Πρώτη Σταυροφορία, ήταν η απειλή για την Κωνσταντινούπολη από την τουρκική εισβολή στη Μικρά Ασία, σε απάντηση της έκκλησης του Bυζαντινού Aυτοκράτορα Αλεξίου Α’ του Κομνηνού.
Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι η μοίρα των Ιεροσολύμων και επομένως της Εκκλησίας του Παναγίου Τάφου ήταν ανησυχητική. Η Παπική πολιτική του 1095 μ.Χ είχε σαν ξεκάθαρο στόχο την απόκτηση της. Ειδικότερα με την Σταυροφορία να βρίσκεται σε εξέλιξη, τα σχέδια για την κατάκτηση των Ιεροσολύμων αποκτούσαν πρόσφορο έδαφος. Και εν μέρει τα κατάφεραν…Η ανακατασκευή της εκκλησίας πάρθηκε από την Αυτοκρατορία των Φατιμιδών στους ιππότες της Α’ σταυροφορίας, τον Ιούλιο του 1099 μ.Χ.
Η πρώτη σταυροφορία θεωρήθηκε ένα «αρματωμένο» προσκύνημα. Κανείς σταυροφόρος δεν μπορούσε να θεωρήσει το ταξίδι του πλήρες αν δεν είχε προσευχηθεί πρώτα ως προσκυνητής στον Πανάγιο Τάφο.
Ο σταυροφόρος πρίγκιπας Γοδεφρείδος του Μπουιγιόν, ο οποίος έγινε ο πρώτος μονάρχης σταυροφόρων της Ιερουσαλήμ, αποφάσισε να μην χρησιμοποιήσει τον τίτλο «Βασιλιάς» κατά τη διάρκεια της ζωής του και δήλωσε τον εαυτό του «Advocatus Sancti Sepulchri» («Προστάτης του Παναγίου Τάφου»). Κατά την περίοδο των Σταυροφοριών, μια δεξαμενή κάτω από την πρώην Βασιλική φημολογήθηκε ότι ήταν η τοποθεσία όπου η Αγία Ελένη βρήκε τον Τίμιο Σταυρό. Αργότερα στο σημείο δημιουργήθηκε το «Παρεκκλήσι της Ευρέσεως του Σταυρού» με την σημερινή του αρχιτεκτονική να αποτελεί μέρος των επισκευών του Μονομάχου, τον 11ο αιώνα.
Ο Γουλιέλμος της Τύρου, χρονογράφος της Βασιλείας των Σταυροφόρων της Ιερουσαλήμ, κάνει αναφορά στην ανακαίνιση της Εκκλησίας που έλαβε χώρα περί τον 12ο αιώνα. Εκεί, οι σταυροφόροι ερευνούσαν τα ανατολικά ερείπια του χώρου με περιστασιακές ανασκαφές. Καθώς λοιπόν προσπαθούσαν να φτάσουν στη δεξαμενή, ανακάλυψαν μέρος του αρχικού επιπέδου εδάφους του ναού του Αδριανού. Αποφάσισαν τότε να μετατρέψουν το χώρο αυτό σε παρεκκλήσι αφιερωμένο στην Αγία Ελένη. Η αρχιτεκτονική του ήταν βασισμένη στο Ρωμαϊκό ρυθμό ενώ αργότερα προστέθηκε και ένα καμπαναριό.
Οι παραπάνω ανακαινίσεις ενοποίησαν τα μικρά παρεκκλήσια του χώρου κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Μελισσάνθης του Ρετέλ το 1149 . Ήταν η πρώτη φορά που όλα τα ιερά μνημεία τοποθετήθηκαν κάτω από την ίδια στέγη. Ο Ναός της Αναστάσεως έγινε η έδρα των πρώτων Λατίνων Πατριαρχών και ο χώρος των επίσημων χειρογράφων του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ. Αργότερα, η μάχη του Χαττίν (1187 μ.Χ) ανάμεσα στους Σταυροφόρους των Λουζινιάν και τους μουσουλμάνους Αγιουβίδες του Σαλαντίν, θα καταλήξει σε μεγάλη ήττα των Σταυροφόρων. Ως άμεση συνέπεια ήταν η κατάργηση του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ και η οργάνωση της Γ’ Σταυροφορίας, λίγα χρόνια αργότερα.
Τα Ιεροσόλυμα και ο Ναός της Αναστάσεως άνηκαν πλέον στον Σαλαντίν. Παρόλα αυτά η συνθήκη που επιτεύχθηκε μετά την Γ’ σταυροφορία επέτρεπε στους χριστιανούς προσκυνητές να επισκέπτονται τον χώρο.
Ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος Β ‘(1220-50) επανέκτησε την πόλη και την εκκλησία τον 13ο αιώνα. Ο ναός της Αναστάσεως δόθηκε στην δικαιοδοσία του Έλληνορθόδοξου Πατριάρχη Αθανάσιου Β ‘των Ιεροσολύμων (1231 μ.Χ-1247μ.Χ.), κατά τη διάρκεια του Λατινικού ελέγχου στα Ιεροσόλυμα.
Μια δεκαετία αργότερα η πόλη και η εκκλησία αιχμαλωτίστηκαν από την Χορασμία το 1244 μ.Χ.
Οθωμανική Περιόδος
Το 1545 μ.Χ. το ανώτερο επίπεδο του καμπαναριού του Ναού κατέρρευσε. Οι Φραγκισκανοί μοναχοί ανακαίνισαν την εκκλησία το 1555 μ.Χ καθώς και το κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου. Ο Φραγισκανός Βονιφάτιος της Ραγκούστα κατόπιν εντολής, κατασκεύασε μια μαρμάρινη πλάκα. Αυτή τοποθετήθηκε πάνω από τα ερείπια του Τάφου του Χριστού, ώστε οι ευλαβείς προσκυνητές να μην παίρνουν από το εσωτερικό του μικρά τμήματα πέτρας για ευλογία.
Μετά την ανακαίνιση του 1555 μ.Χ ο έλεγχος της εκκλησίας κυμαινόταν μεταξύ των Φραγκισκανών και των Ορθοδόξων. Το κάθε δόγμα προσπαθούσε να αποκτήσει ένα ευνοϊκό φιρμάνι από την «Υψηλή» ή αλλιώς, «Οθωμανική Πύλη». Αν και αυτό συζητήθηκε αρκετά κατά τις διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς το 1699 μ.Χ., δεν πάρθηκε κάποια απόφαση. Ύστερα από πολλά χρόνια όμως, το 1767 μ.Χ, η «Πύλη» τελικά εξέδωσε ένα φιρμάνι που χώριζε την εκκλησία ανάμεσα στους αιτούμενους.
Μια πυρκαγιά το 1088 μ.Χ. κατέστρεψε σοβαρά τη δομή του Ναού με συνέπεια ο τρούλος της «Ροτόντα» να καταρρεύσει και να κομματιάσει τμήμα του κουβούκλιου. Και η Ροτόντα αλλά και το Κουβούκλιο ανακατασκευάστηκαν το 1809-1810 από τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Χ. Κομνηνό της Μυτιλήνης, χρησιμοποιώντας τον Οθωμανικό ρυθμό μπαρόκ της εποχής. Το ιερό γύρω από τον Πανάγιο Τάφο αντικαταστάθηκε επίσης. Το εσωτερικό του προθαλάμου, γνωστό σήμερα ως το παρεκκλήσι του Αγγέλου, ανασχηματίστηκε εν μέρει σε ένα τετραγωνικό κάτοπτρο – στη θέση του προηγουμένως ημικυκλικού δυτικού άκρου.
Στη παρακάτω φωτογραφία φαίνεται και η αφιέρωση του Αρχιτέκτονα Κομνηνού, πάνω από την κύρια είσοδο του Κουβουκλίου.
Ένα άλλο διάταγμα του 1853 μ.Χ από τον σουλτάνο ενίσχυσε την υπάρχουσα εδαφική διαίρεση μεταξύ των κοινοτήτων και εδραίωσε το status quo, προκαλώντας διαφορές απόψεων σχετικά με τις ήσσονος σημασίας αλλαγές. Αυτό είναι ολοφάνερο στην αποκαλούμενη «ακίνητη σκάλα» κάτω σε ένα από τα παράθυρα. Αυτή η σκάλα παρέμεινε στην ίδια θέση τουλάχιστον από το 1757, εκτός από δύο περιπτώσεις προσωρινής απομάκρυνσης.
Με το πέρασμα των αιώνων, η μαρμάρινη κόκκινη πλάκα του Κομνηνού που χρησίμευε ως επένδυση στον Τάφο του Ιησού αποκολλήθηκε. Μόλις το 1947 και με ενέργεια των Βρετανικών αρχών κρατήθηκε στη θέση της με τη χρήση μιας σκαλωσιάς αποτελούμενης από ατσαλένιους δοκούς. Στην συνέχεια ακολούθησε μια γενική ανακαίνιση του Ναού της Αναστάσεως, χάριν της χρηματοδότησης ύψους 4 εκατομμυρίων δολαρίων του βασιλιά Αμπντάλα Β’ της Ιορδανίας. Για την ανακαίνιση του Ναού προσέφερε και η διάσημη ανακαινίστρια Μίκα Ερτεγκούν, το χρηματικό ποσό που άγγιζε τα 1,3 εκατομμύρια δολάρια
Ευρήματα του 20ου αιώνα
Ο σημερινός ατσάλινος τρούλος αποκαταστάθηκε από Καθολικούς και Ορθοδόξους το 1868. Αναστηλώθηκε και πάλι μεταξύ 1994-1997 στο πλαίσιο εκτεταμένων σύγχρονων ανακαινίσεων στην εκκλησία, οι οποίες διεξάγονταν από το 1959.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης 1970-1978 στο εσωτερικό του κτιρίου και κάτω από το κοντινό Muristan στην Χριστιανική συνοικία, διαπιστώθηκε ότι η περιοχή ήταν αρχικά λατομείο, από το οποίο γινόταν εξαγωγή λευκού ασβεστόλιθου. Στα ανατολικά του παρεκκλησίου της Αγίας Ελένης, οι εκσκαφείς ανακάλυψαν ένα κενό που περιείχε ένα σχέδιο ρωμαϊκού πλοίου του 2ου αιώνα, δύο χαμηλά τοιχώματα που στήριζαν την πλατφόρμα του ναού του 2ου αιώνα του Αδριανού και ένα υψηλότερο τοίχο του 4ου αιώνα, της Βασιλικής του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Οι ανασκαφές αυτές έλαβαν μέρος στις αρχές του ’70. Από τότε οι αρμενικές αρχές μετέτρεψαν το κομμάτι αυτό του αρχαιολογικού χώρου σε παρεκκλήσι . Εκεί δημιούργησαν και ένα τεχνητό διάδρομο, στο λατομείο βόρεια του παρεκκλησίου, έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στο παρεκκλήσι της Αγίας Ελένης.
Περισσότερα για τα παρεκκλήσια καθώς και το τι μπορείτε να δείτε στον Ναό της Αναστάσεως, μπορείτε να διαβάσετε στη συνέχεια…
